7 maja 2021 – Uchwała 7 sędziów SN w sprawie frankowiczów

Uchwała siedmiu sędziów z Izby Cywilnej w Sądzie Najwyższym, wyprzedzi zdecydowanie uchwałę przygotowaną przez pełny skład tejże Izby odnośnie kredytowej umowy w obcej walucie w razie, gdyby stwierdzone zostały niedozwolone klauzule dotyczące indeksacji. Odpowiedź całego składu z inicjatywy Pierwszej Prezes wymienionej Izby, została wyznaczona na 11 maja bieżącego roku, zaś uchwała siódemkowa na wniosek Rzecznika Finansowego, przełożono na 7 maja 2021 roku.

Przyczyna przekładania uchwały siedmiu sędziów, planowanej na początku na 15 kwietnia bieżącego roku, jak i przełożenia terminu uchwały przygotowanej przez całą Izbę Cywilną, to bardzo trudna sytuacja związana z pandemią Covid-19, w przypadku której nie wszystko działa tak, jak powinno.

Zagadnienia do rozstrzygnięcia

Zagadnienia, które zostały przedstawione całemu składowi Izby Cywilnej przed profesor Małgorzatę Manowską, tyczą się szczegółowych kwestii. Chociażby tego czy w wypadku nieważności albo bezskuteczności zawartej umowy kredytowej z uwagi na niedozwolony charakter wybranych jej postanowień, bieg przedawnienia takiego roszczenia od zwrotu kwoty wypłaconej w ramach kredytu, rozpoczyna się z chwilą jej wypłaty? Zaś Izba Cywilna, do której składu należy 7 sędziów na wniosek od Rzecznika Finansowego, będzie musiała odpowiedzieć 7 maja bieżącego roku, czy w wypadku stwierdzenia przez Sąd Najwyższy nieważności umowy denominowanego kredytu albo indeksowanego w obcej walucie czy uznania za niedopuszczalne umownych postanowień, które przewidują indeksację kredytu do obcej waluty, gdzie w wyniku usunięcia z niej niedozwolonych postanowień umowa kredytowa nie może być wykonywana, każdej ze stron przysługują roszczenia odnośnie zwrotu nienależnego świadczenia, z uwagi na bezpodstawne wzbogacenie odpadnie podstawa prawna, czy nieważność prawnej czynności mającej zobowiązać do świadczenia.

Rzecznik finansowy oraz nieodpowiednia teoria salda

Rzecznik Finansowy zaznaczył, iż stwierdzenie nieważności indeksowanej umowy spowoduje obowiązek zwrócenia świadczeń wzajemnych między obiema stronami umowy, stosownie do obowiązujących przepisów na temat bezpodstawnego wzbogacenia się.

Poddał on krytyce teorię salda, w której to w przypadku nieważności (upadku) wykonanej przez obie strony wzajemnej umowy, konieczne jest uwzględnienie salda rozliczeń między stronami i uwzględnienie roszczeń wyłącznie tej strony, która się wzbogaciła, po wzięciu pod uwagę wszelkich roszczeń obu stron. Uznał opisaną wyżej teorie za niemającą podstawy w obowiązującym prawie, ale głównie za krzywdzącą oraz niekorzystną dla zwykłych konsumentów. Podkreślił także, iż Sąd Najwyższy w wyroku z 11/12/2019 roku, mającym sygnaturę V CSK 382/18 uznał, że teoria salda jest błędna.

Teoria dwóch kondykcji

Zgodnie z tak zwaną teorią dwóch kondykcji, która opiera się na artykule 410 § 2 k.c., w takim przypadku trzeba każde spośród roszczeń odnośnie wydania korzyści, potraktować w sposób niezależny, zaś ich kompensacja będzie możliwa wyłącznie w ramach instytucji potrącania.

Rzecznik Finansowy zauważył, iż jak dotąd w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie zostało ustalone w sposób jednoznaczny, jaka jest odpowiednia cywilnoprawna sankcja, jak i odpowiadającą jej postać sądowego powództwa w wypadku ustalenia, że umowa kredytowa – której stronami jest bank i konsument – stanowiąca podstawę danego świadczenia zawiera w sobie abuzywne klauzule. Rzecznik Finansowy podkreślił, iż z artykułu 410 § 2 in fine k.c. jasno wynika, że świadczenie nie jest zależne, jeśli prawna czynność zobowiązująca do tego świadczenia nie była ważna, nie stała się także ważna po spełnieniu tego świadczenia.

Wraz z poglądem, który został utrwalony w doktrynie, kondykcja ta odnosi się bezpośrednio do bezwzględnej sankcji nieważności prawnej czynności; obejmuje te sytuacje, w których prawna czynność od samego początku była nieważna bezwzględnie i nie było możliwości poddania jej konwalidacji, na przykład czynność sprzeczna z zasadami społecznego współżycia albo sprzeczna z prawem ogółem. Dzięki tym rozważaniom Rzecznik Finansowy wysunął wnioski, iż przesłanki takiej kondykcji są spełnione w wypadku spełnienia przez konsumentów świadczeń na rzecz banków na postawie zawartych umów kredytowych, które uznano za niedozwolone.

Konieczny jest wyrok sądu

Wnioskodawca poddał także rozważaniu, iż wypadku zaistnienia unieważnienia umowy indeksowanego kredytu do obcej waluty, rozliczenie tego typu umowy odbywać się może na podstawie przepisów odnośnie nienależnego świadczenia.

Zgodnie z powyżej opisaną koncepcją, unieważnienie może przesadzić jednakże dopiero Sąd Najwyższy w konstytutywnym orzeczeniu unieważniającym konkretną umowę, zaś rozszczepia o zwrot nienależnych świadczeń, mogą być dochodzone bezterminowo. W orzecznictwie zaprezentowany został także pogląd, iż unieważnienie umowy kredytowej poprzez drogę sądową nie stanowi stwierdzenia jej nieważności w rozumieniu artykułu 58 kodeksu cywilnego, ale unieważnieniem mającym skutek konstytutywny.